Afgelopen week nam ik deel aan een clinic ‘Omgeving ontmoet Omgevingswet’, de clinic werd georganiseerd door GreenWish en vormde een onderdeel van het kennisprogramma Duurzaam Door. Samen met Natasja Oosterloo van Tiny House Nederland nam ik deel om de mogelijkheden die de Omgevingswet voor Tiny House bewoners bied te verkennen.
Afbeelding: https://www.omgevingsvisienb.nl/nieuws/algemeen/de-omgevingswet/
De omgevingswet treed naar verwachting in 2021 in werking en moet de regels rond ruimtelijke ontwikkeling vereenvoudigen en samenvoegen. Gemeenten krijgen met de Omgevingswet meer de ruimte om zelf te beslissen hoe ze met ruimte omgaan. ‘Ruimte voor ontwikkeling, waarborgen voor kwaliteit’ is het motto. Maar, zoals in de omschrijving van de DuurzaamDoor clinic staat beschreven, ‘Zonder succesvol maatschappelijk initiatief en een bloeiende burgerbeweging gaat de Omgevingswet niet werken zoals bedoeld’. De clinic werd georganiseerd als de aftrap voor een reeks bijeenkomsten en leersessies die DuurzaamDoor in 2018 heeft programmeert. En dat het nodig is om gezamenlijk over dit onderwerp te brainstormen werd tijdens de meeting goed duidelijk.
Naar een nieuwe samenleving
Co Verdaas is een van de grondleggers van de Omgevingswet en vertelde kort wat over de gedachten achter de nieuwe wet, waarin het streven vooral is veel mogelijk te maken in plaats van voor te schrijven. De politiek is aan het imploderen volgens Co, we staan voor een tweesprong. Alle verhoudingen tussen burgers, de overheid en de samenleving gaan de komende tijd herijkt worden. De politiek moet veranderen maar de inwoners ook: we moeten meer gaan samenwerken. Onze overheid heeft besloten dat we van een zorgstaat naar een participatiemaatschappij moeten gaan maar in de praktijk valt dat nog niet mee. Participeren is blijkbaar echt iets dat je moet leren, zowel de burger als de (lokale) politiek.
Burgerinitiatieven in Nederland
Er zijn naar schatting 20.000 stevige maatschappelijke burgerinitiatieven in Nederland. Waarschijnlijk zijn het er veel meer maar is niet iedereen aangemeld bij organisaties als GreenWish of MAEX die deze initiatieven ondersteunen. De initiatieven worden opgestart door actieve inwoners die zaken willen veranderen in de samenleving en daarvoor ruimte van de politiek nodig hebben. Ruimte in regelgeving en fysieke ruimte om hun ideeën uit te voeren.
Wanneer ik naar particuliere Tiny House initiatieven kijk zie ik nog veel ruimte voor verbetering in de samenwerking tussen lokale politiek en initiaitefnemers. Wat zijn knelpunten? Ik geef je mijn visie:
De gemeente
Heldere communicatie is belangrijk wanneer een groepje inwoners bij de gemeente aanklopt om ruimte te vragen voor een Tiny House woonproject. Zie de groep als gelijkwaardige partner en houd geen belangrijke relevante informatie achter. De ervaring is dat gemeenten soms de neiging hebben een burgerinitiatief op te pakken en vervolgens zelf gaan bedenken hoe het uitgevoerd moet worden. Dat is natuurlijk niet de bedoeling van participatie. De gemeente moet daarin faciliteren en met de initiatiefnemers in gesprek gaan zodat het project binnen de bestaande mogelijkheden en regelgeving een plek kan krijgen, en alle belangen vertegenwoordigd zijn. Praat met elkaar, wat wil men nu precies? Hoe wil men wonen? Ga niet invullen maar vraag door.
Communicatie met de stakeholders zoals bijvoorbeeld de buurtbewoners van een beoogde locatie is daarbij heel erg belangrijk. Betrek hen er vroeg bij en zorg voor een goede beeldvorming voor alle betrokken partijen. Waar gaat het nu eigenlijk over? Wat zijn mogelijke bezwaren en kan daar een oplossing voor gevonden worden, zijn ze wel reëel? Daarnaast is het hard nodig dat er budget vrijgemaakt gaat worden om deze participerende burgers te faciliteren, er gaat nogal wat tijd in zitten om een burgerinitiatief van de grond te krijgen en je hebt een behoorlijke dosis doorzettingsvermogen nodig. Deze initiatieven hebben een maatschappelijk nut en en er wordt enorm veel kennis opgedaan. Het is dus niet meer dan logisch dat de mensen daarvoor beloond of ten minste gecompenseerd worden. Dat is een nieuwe manier van werken voor gemeenten, particuliere initiatiefnemers inhuren als experts. Er ligt, zo bleek uit gesprekken die tijdens de clinic gevoerd werden, angst bij bestaande organisaties dat deze actieve participerende burgers werk van hen overnemen. Het is een omslag in denken en doen, die we met zijn allen moeten maken.
De initiatiefnemer
Het is natuurlijk een two-way street, participeren. Ook burgers moeten dat leren. Het is geen kwestie van naar de gemeente gaan en verwachten dat zij alles voor je regelt. ‘Trek het laadje ‘Tiny Houses’ eens open en doe mij een kavel’. Nee, je vraagt wat van de gemeente maar je moet ook wat bieden., een oplossing voor een probleem zijn waar de gemeente mee te maken heeft. Een open houding hebben en bereid zijn om samen te werken. Goed nadenken over wat je precies vraagt en daar van tevoren goed over nagedacht hebben. Duidelijke communicatie, rekening houden met de positie van de gemeente en relevante informatie delen. Inzet in tijd, geduld, niet verwachten dat het morgen voor elkaar is.
En in het algemeen: stoppen met klagen. Als dat het enige is wat je doet, als je niet bereid bent actie te ondernemen om dat waar je je aan stoort op een constructieve, positieve manier te veranderen, dan is er van participatie geen sprake. Tips voor initiatiefnemers: steek je licht op bij andere initiatiefgroepen. Neem de betrokken ambtenaren mee naar een geslaagd project om te laten zien dat het mogelijk is wat je vraagt. Meld je aan bij organisaties als GreenWish en MAEX die je kunnen helpen je initiatief te versterken. Meld je initiatief aan bij stichting Tiny House Nederland.
Wat bedoel je nu?
Taal speelt een grote rol bij de communicatie tussen de gemeente en initiatiefnemers, ze spreken beiden een andere taal. We zouden enorm gebaat zijn bij ‘buitenboord motoren’, een term die tijdens de clinic viel. Mensen van buiten de gemeente en de initiatiefgroep die een brug kunnen slaan tussen de twee partijen. Die overzicht hebben en weten waar je de mensen en andere bronnen kunt vinden die een initiatief verder kunnen helpen. Ze kunnen als vertaler fungeren tussen de gemeente en initiatiefnemers.
Communicatie en beeldvorming
Open en gelijkwaardige communicatie is in mijn ogen het sleutelwoord bij burgerparticipatie. En, we moeten elkaar ook weer eens wat gunnen. Ik zeg dat, omdat ik hier en daar omwonenden van mogelijke locaties voor Tiny House woonprojecten in de bres zie springen voor hun rechten en daarbij Tiny Houses en hun bewoners bij voorbaat zie afwijzen. Zonder dat ze een goed beeld hebben van waar het nu echt over gaat. Beeldvorming is daarom wat mij betreft het tweede sleutelwoord. Er bestaat bij de gemiddelde mens geen goed beeld van wat een Tiny House is (en wat het niet is), wie de mensen zijn die ervoor kiezen om op deze manier te wonen. Angst is de basis voor weerstand en die kan alleen weggenomen worden als mensen zich gehoord voelen en een duidelijk beeld hebben van wat er speelt en de mogelijke consequenties voor hun eigen woonplezier. Het is essentieel dat alle betrokken partijen de waarde die Tiny House woonprojecten kunnen leveren inzien en we de vooroordelen ontstijgen. Samen kunnen we zoveel moois bereiken, maar samenwerken gaat niet vanzelf. Zijn we dat misschien een beetje verleerd in onze individualistische maatschappij? Feit is dat de behoefte aan meer samen onmiskenbaar aanwezig is. En participeren, dat kunnen we zeker leren!
Een mooi verhelderend stuk, Marjolein. De samenleving is aan het veranderen en daar moeten we over nadenken, individueel, maar vooral ook samen met elkaar. Dat vraagt om vertrouwen, dus als we met anderen iets willen bereiken, zullen we eerst dat vertrouwen moeten opbouwen. Als er geen vertrouwen is, hoef je je tijd en energie niet in projecten te stoppen waarvoor samenwerking nodig is.
Daaruit volgt ook dat je niet meteen je wensen of zelf eisen op tafel moet leggen. Ik vind het dan ook jammer dat zo snel weer een woord als ‘budget’ valt. Zodra je over geld begint, zet je voor de ander de deur om weg te gaan wagenwijd open. Iedereen kan en zal claimen geen geld te hebben of te moeten bezuinigen en dan wordt de zaak als afgedaan beschouwd. Jammer, want daarmee is het gesprek over je mooie plan ten einde. Naar mijn mening gaat een goed plan NOOIT over geld, of anders gezegd: geld volgt het goede plan. Zodra je geestverwanten, supporters of partners hebt gaan die met je meedenken en misschien wel meewerken om je plan te realiseren.
Dus zorg eerst voor die geestverwanten, supporters en partners. Dat wil zeggen, zij moeten er ook wat aan hebben. Het getuigt juist van wederzijds vertrouwen als je die afstemming steeds in balans probeert te houden.
Ik denk dat je me verkeerd begrijpt Dirk, tijdens de clinic werd duidelijk (en ik zie dat elders ook in particuliere initiatieven) dat de initiatiefnemers heel veel tijd steken in onderzoek, netwerken, overleg etc. om een initiatief van de grond te krijgen. Ze doen dat vanuit een innerlijke drive om de samenleving beter te maken, omdat er gaten vallen waar de overheid zaken niet oppikt. Gemeenten maken ook gebruik van de opgedane kennis en het project dient ter verbetering van de gemeenschap, dan mag daar ook best op een gegeven moment een vergoeding tegenover staan. Dit ging dus niet specifiek over mijn initiatief, waar ik inderdaad de route gelopen heb van het vinden van geestverwanten supporters en partners. En er heel veel vrije tijd in heb gestoken.
Fijn stuk Marjolein, die ga ik delen met de lokale politieke partijen die al met mij mee aan het denken zijn.
Ik ben zo’n burger die af en toe d’r hoofd boven het maaiveld uitsteekt en wat jij beschrijft herken ik (helaas) heel erg goed. Van de week nog bij een bijeenkomst gezeten waar een (duur extern ingehuurde) ‘proces-manager’ (brrrrr) ons (ondernemers) ging vertellen wat de oplossing was voor een probleemwijk én hoe wij die oplossing ‘mochten’ gaan uitvoeren. Ondernemers zijn vaak ongehoorzame burgers dus die meneer werd gelukkig heel snel afgeserveerd. Helaas is dit vaak de manier waarop gemeentes werken. Echte dialoog blijft moeilijk.
Dankjewel Tessa! Blijf doorzetten hoor, de tijden zijn hard aan het veranderen! :)